Seneca những bức thư đạo đức 19

 Bức thư số 19: Về việc từ bỏ những vị trí quyền lực danh vọng

Bạn thân mến! 

Tôi thực sự cảm động mỗi khi nhận được thư bạn, bởi chúng cho tôi hy vọng. Không còn là những lời hứa hẹn suông về một ngày xa xôi, mà giờ đây là một sự cam kết thiêng liêng với những mục đích cao đẹp mà ta đang hướng đến (ý chỉ cày triết chết thôi). Hãy tiếp tục, tôi năn nỉ, không, tôi khẩn khoản xin bạn, bởi có điều gì tốt đẹp hơn mà tôi có thể cầu xin ở một người bạn hơn là cho chính người ấy. Nếu bạn có thể, hãy rời bỏ những công việc (kinh doanh và chính trị) bạn đang thực hiện, nếu không thể, hãy dứt áo ra đi. Chúng ta đã phí phạm thời gian đủ rồi. Tuổi già đã ở ngay trước mặt: đến lúc phải chuẩn bị đóng hành lý rồi. Chắc chắn không ai có thể phản đối điều ấy. Chúng ta đã vẫy vùng ngoài biển khơi, vậy hãy cùng về an nghỉ nơi bến bờ.

Nhớ là tôi không muốn bạn mang tiếng xấu vì “hạ cánh an toàn”. Bạn không nên tự hào vì điều ấy, cũng không nên che giấu nó. Tôi sẽ không bao giờ thúc bạn đến mức mà bạn thù ghét cả thế giới và trốn vào trong cái kén của chính mình. Hãy cố gắng khiến việc nghỉ hưu của bạn được biết đến, nhưng không phô trương. Ở vị trí thấp hơn sẽ khiến một người có thể dễ dàng thực hiện việc ấy hơn, vì đó là lựa chọn của họ nếu họ muốn sống một cuộc sống bình thường không nổi bật, nhưng ở trường hợp của bạn điều đó là không thể. Tài năng thiên phú của bạn, văn phong cuốn hút của bạn, những người nổi tiếng mà bạn quen, tất cả đã đặt bạn trước ánh sáng phù hoa và danh vọng. Ngay cả khi bạn muốn lui về ở ẩn, và lặn tăm không sủi, những tiếng tăm trước đó sẽ khiến người ta nhận ra hay nhớ đến bạn.

 

Bạn không thể có được bóng tối hoàn toàn: bất cứ nơi đâu bạn đến, ánh hào quang bạn có sẽ vẫn theo đuổi bạn. 

Nhưng bạn hoàn toàn có thể tìm cho mình sự nghỉ ngơi mà không động chạm đến ai, không tiếc nuối điều gì và đặc biệt là không có một sự chấn động nào trong tâm trí. Vì có điều gì khiến bạn nuối tiếc khi từ bỏ? Những đối tác, khách hàng? Nên nhớ họ không theo bạn, mà họ theo đuổi thứ mà họ có thể có được từ bạn. Ngày xưa thì còn có chuyện khách hàng tìm đến vì tình cảm, chứ giờ thì chỉ có tiền mà thôi. Một khi bạn đổi ý không chiều lòng họ nữa, họ sẽ ngay lập tức tìm đến gõ cửa một người khác. Vậy nên hãy nhớ là bạn không thể không hy sinh một thứ gì để có những chân giá trị. Hãy tính sòng phẳng chi phí, và bạn sẽ thấy: hoặc là bạn từ bỏ của cải, hoặc là bạn từ bỏ giá trị thực sự của con người mình.

Nếu như số phận sắp đặt bạn tìm đến tuổi già nơi bạn sinh ra. Nếu như may mắn không đưa bạn lên cao đến thế. Cuộc sống lành mạnh thật sự cho một con người, bạn đã bị đẩy đi quá xa khỏi nó, đáng tiếc lại bởi chính sự ưu ái mà số phận dành cho bạn, đưa bạn lên đến vị trí quyền lực ấy, và những gì mà nó mang lại: những cơ hội để vươn cao hơn nữa. Đâu mới là điểm dừng? Và tại sao phải chờ đợi cho đến khi bản thân không còn mong muốn điều gì hơn nữa? Nó sẽ không bao giờ xảy ra. Stoic chúng tôi cho rằng có một chuỗi nguyên nhân thêu dệt nên số mệnh. Bạn có thể chắc chắn về chuỗi mong muốn cũng tương tự như vậy: sự kết thúc của một trong số chúng chỉ là sự khởi đầu của một mong muốn khác mà thôi. 

Cuộc đời mà bạn đã chìm quá sâu vào trong thực sự là đầy đau khổ và nô lệ mà không có hồi kết, và nó sẽ không tự nhiên mà buông tha cho bạn đâu. Hãy tháo ách ra khỏi chiếc cổ đã quá xước xát của mình. Sẽ tốt hơn nhiều nếu có thể buông bỏ một lần dứt khoát, hơn là quy lụy cả đời. Nếu bạn lui về với cuộc sống riêng tư xa lánh thế sự, mọi thứ sẽ ít hơn (của cải lương bổng các thứ), nhưng vẫn là nhiều hơn cần thiết với bạn. Trong khi hiện tại bạn đang có rất nhiều nhưng vẫn không cảm thấy thỏa mãn. 

Vậy bạn muốn gì: cảm giác đủ đầy trong thanh đạm, hay thiếu thốn giữa xa hoa bạc vàng? Giàu sang thì thường tham lam, và còn khơi gợi lòng tham của những kẻ khác. Khi nào còn không có gì là đủ với chính bạn, bạn sẽ là không đủ cho bất cứ ai khác. 
"Làm cách nào để tôi có thể dứt bỏ?" bạn nói. Bất cứ cách nào bạn có thể. Nghĩ đến bao nhiêu mạo hiểm bạn đã phải chấp nhận vì tiền bạc, bao nhiêu khổ sở bạn phải chịu để có được danh vọng. Bạn cần phải giữ cái tinh thần ấy khi dứt bỏ, nếu không thì hãy cứ chết già với những lo lắng trong việc quản lý của cải nơi xa và những nghĩa vụ trong thành phố - giữa bão tố và những cơn sóng cả của cuộc đời mà bạn không thể tránh, ngay cả khi bạn cố sống yên ổn và bình dị. Bạn muốn nghỉ ngơi, nhưng ai sẽ chấp nhận điều đó cho bạn? Với thành công của bạn, vị trí hiện tại của bạn, điều đó là không thể. Và thậm chí ngay lúc này bạn vẫn đang để nó đi xa hơn. Nên nhớ rằng, càng đạt được nhiều, bạn càng có nhiều thứ để lo sợ. 

Giờ tôi muốn hướng bạn đến câu nói của Maecenas: “Sấm sét trên đỉnh trên cao” Nếu bạn hỏi tôi trích từ cuốn nào của ông ấy, thì đó là Prometheus. Hiển nhiên ý mà ông ta cố truyền đạt là: chính những chỗ cao thì dễ bị sét đánh, nhưng bạn có nhận thấy sự bất thường trong cách viết của ông ta không. Có thứ quyền lực nào đáng giành lấy đến nỗi mà ta phải bóp méo câu chữ đến vậy (ý Seneca ở đây là sự kỳ dị trong lối viết của Maecenas đến từ chính lối sống trác táng trên quyền lực và danh vọng của ông ta). 

Ông ta (Maecenas) là một con người tài năng, và hoàn toàn có thể trở thành một hình tượng diễn thuyết của đế chế La Mã, nếu như giàu sang không làm ổng biến chất, không, làm ổng biến thái đến vậy. Cái kết cục ấy cũng đang chờ đợi bạn đấy, nếu như bạn không nhanh chóng xoay buồm đổi hướng, nếu như bạn không lái về gần bờ, thứ mà chính ông ta đã muốn làm, nhưng là khi đã quá muộn. 

Tôi có thể dùng câu ấy của Maecenas để kết thúc bức thư, nhưng tôi hiểu bạn quá mà, bạn sẽ không chấp nhận một thứ đến từ những người không cao hạnh và phẩm giá như thế. Vậy nên tôi sẽ lại dựa vào Epicurus vậy:

"Hãy chú ý đến việc chọn người ăn tối cùng bạn, vì ăn mà không có bạn là cuộc sống của con sư tử hay sói mà thôi"

Điều này, bản thân bạn sẽ không thể chọn, nếu bạn không lui về nghỉ ngơi, bởi bạn sẽ luôn phải ăn với những người mà thư ký của bạn lựa chọn, từ những mối quan hệ xã hội. Thực sự sai lầm khi tìm kiếm một người bạn từ phòng tiếp tân và kiểm định giá trị của anh ta trên bàn tiệc tối. Đây có lẽ là phần tồi tệ nhất của một cuộc đời bận rộn với lo toan về tài sản: bạn nghĩ mọi người là bạn bè của bạn trong khi bạn không phải bạn bè của họ. Bạn tin rằng sự giúp đỡ mà bạn đang ban phát cho họ sẽ khiến họ về phe bạn, trong khi, với những toan tính của chính họ, nợ càng nhiều, họ càng cảm thấy thù địch thay vì biết ơn.   
Một khoản nợ nhỏ tạo nên một kẻ thiếu nợ, một khoản nợ lớn tạo nên một kẻ thù.
"Gì cơ, chẳng lẽ không phải sự ban ơn là cách gây dựng tình bạn?". Đúng vậy, nhưng chỉ khi ta cân nhắc người nhận ơn, khi ơn nghĩa ấy là sự đầu tư thay vì một sự bố thí. Vậy nên, vì bạn mới bắt đầu học cách kiểm soát các quyết định của mình, lời khuyên này có lẽ nên ghi nhớ:

Điều quan trọng không phải là ân huệ, mà là ai được chọn để nhận nó. 

Tạm biệt !