Seneca những bức thư đạo đức 37

 Bức thư số 37: Về tác dụng của lời tuyên thệ với mục tiêu ta đã chọn, và cách thức một người có thể hoàn thành nó

Bạn thân mến! 

 Có lẽ không cách nào để một người có thể luôn giữ vững niềm tin và kiên định với mục tiêu của bản thân thuyết phục hơn là lời hứa mà bạn đã đặt ra, lời tuyên thệ một ngày sẽ đứng trong hàng ngũ những người thông thái. Chỉ những người không thực lòng, muốn đùa cợt mới dám nói với bạn rằng đó là một nghĩa vụ nhẹ nhàng dễ dàng thực hiện. Tôi không muốn bạn bị lừa dối và mất đi tinh thần của mình, chỉ vì lời tuyên thệ thiêng liêng ấy vô tình lại giống với lời thề của những tay đấu sĩ bán mình cho bọn chủ đấu trường, một cách đáng hổ thẹn: "Đến khi bị thiêu cháy, bị ngục tù, hay bị chết dưới lưỡi giáo". Họ - những kẻ phơi mình trên đấu trường, phải trả bằng máu cho những bữa ăn, và bị ràng buộc bởi một ký kết rằng họ sẽ phải chịu đựng những điều ấy ngay cả khi họ không muốn; còn bạn, bạn không những không bị ràng buộc mà còn tự nguyện chịu đựng những thứ ấy khi cần. Thêm nữa, họ có một lựa chọn là hạ vũ khí và chờ đợi sự thương hại của đám đông, còn bạn thì không, vì bạn sẽ không hạ thấp bản thân mình chỉ để cầu xin kéo dài sự sống. Bạn có thể chết, nhưng không thể bị hạ gục. Có gì thực sự quan trọng nếu ta có thể kéo dài thêm vài ngày hay vài năm sự sống? Một khi đã sinh ra, ta không có lựa chọn nào khác ngoài việc hướng đến cái chết. 

“Vậy, làm cách nào tôi có thể có được tự do một lần nữa?”, bạn hỏi. Bạn không thể trốn tránh những đòi hỏi của nhiệm vụ ấy, nhưng bạn có thể vượt qua chúng. “Cứ bước tới, sức mạnh sẽ tạo ra con đường", và triết sẽ cho bạn sức mạnh. Hãy dành trọn tâm trí mình cho triết học nếu bạn muốn được an toàn, thanh thản, hạnh phúc, và, quan trọng hơn hết, là được tự do tuyệt đối. Thực ra không có cách nào khác để bạn có được điều đó. 

Sự thiếu khôn ngoan thì thấp kém, bị khinh thường, hèn hạ, khúm núm, và thường bị chi phối bởi những cảm xúc mãnh liệt khó có thể kiểm soát. Hãy để ý xung quanh, bạn sẽ thấy những cảm xúc thái quá ấy có thể chi phối cuộc sống của một người, đôi khi là lần lượt, đôi khi là tất cả chúng cùng một lúc. Sự thông tuệ sẽ cho phép bạn thoát khỏi chúng, và nó là thứ duy nhất có thể mang lại tự do cho bạn. Chỉ có một con đường duy nhất hướng tới nó, và đó là đường thẳng. Bạn sẽ không thể đi chệch hướng. Bước từng bước vững vàng, và nếu bạn muốn mọi thứ dưới sự kiểm soát của mình, hãy để bản thân bạn dưới sự kiểm soát của lý trí. Một khi lý trí điều khiển bạn, bạn sẽ là người điểu khiển mọi thứ khác. Từ lý trí bạn sẽ biết cái gì, nhiệm vụ nào mình cần làm, và làm như thế nào, bạn sẽ không còn bước mò mẫm trong cuộc đời. 

Bạn nghĩ thử xem, khó mà kể tên một ai nhớ được khi nào và bằng cách nào anh ta bắt đầu muốn thứ anh ta đang muốn. Người ta thường không cân nhắc động cơ của mình, mà thay vào đó thường bị chi phối bởi ý muốn nhất thời. Đôi khi chúng ta làm chủ vận mệnh, nhưng cũng thường xuyên để cho vận mệnh chiếm quyền kiểm soát. Thật hổ thẹn khi, thay vì bước tiếp theo con đường mình đã chọn, ta để bản thân lạc lối và bị cuốn đi (trong vô thức), chỉ để lúc sau, giữa bộn bề mọi thứ, ta tự hỏi: "Tại sao mình lại rơi vào tình thế này?". 

 Tạm biệt!