Seneca những bức thư đạo đức 39

 Bức thư số 39: Hãy tiếp tục cố gắng, dù chúng ta đang ở trong một thời đại thật tồi tệ xấu xa

Bạn thân mến! 

 Tôi chắc chắn sẽ tổng hợp những đoạn trích bạn đề nghị, sắp xếp theo thứ tự và cô đọng trong một phạm vi kiến thức hẹp (mà hai ta quan tâm). Nhưng có lẽ bạn sẽ được lợi từ cách học thông thường nhiều hơn là những đoạn trích, thứ mà ngày xưa tiếng Latin gọi là summarium - những đoạn tóm tắt. Ta cần cách học thông thường để tiếp thu kiến thức, những đoạn trích chỉ có tác dụng khi ta đã nắm được kiến thức mà thôi; vì một thứ để dạy, một thứ để gợi nhớ. Nhưng dù sao đi nữa, tôi cũng sẽ cung cấp cho bạn cả hai. 

Trong phạm trù mà hai ta đang quan tâm, không lý do nào cho thấy ta nên chọn một tác giả - một cá nhân riêng biệt. Chỉ có người không tên tuổi mới phải cung cấp những bằng chứng (để khẳng định những thứ ông ta viết hay soạn ra có giá trị). Tôi sẽ viết cho bạn thứ bạn muốn, nhưng theo cách của tôi. Trong khi đó, bạn có hàng loạt những tên tuổi khác, những người mà tác phẩm của họ sẽ tiếp tục dẫn đường cho bạn. Cứ chọn bất kỳ một triết gia nào trong danh sách bạn có. Riêng việc chọn lựa ấy thôi cũng đủ truyền cảm hứng cho bạn, khi bạn biết có bao nhiêu người đã nỗ lực vì những người đi sau như chúng ta. Bạn sẽ thấy mình có động lực phấn đấu để một ngày có tên trong danh sách ấy.

Vì đây chính là đặc điểm nổi bật nhất của một bản chất cao quý: nó có thể được truyền cảm hứng khi biết đến những vĩ nhân trong lịch sử. Không một con người với phẩm cách cao quý nào có thể cảm thấy thích thú trước những thứ tầm thường và đê tiện; chỉ có sự vĩ đại mới có thể cuốn hút và truyền cảm hứng cho ông ta. Cũng giống như ngọn lửa luôn vươn lên cao và không thể bị nén phẳng, chứ đừng nói là hãm lại, tâm trí chúng ta luôn trong trạng thái hoạt động, và tâm trí càng mạnh mẽ thì lại càng hoạt bát linh lợi. Nhưng một người chỉ có thể hạnh phúc nếu anh ta hướng nó tới những thứ tốt đẹp. Anh ta sẽ để mình vượt ngoài quyền phán xét của vận mệnh: bằng cách coi nhẹ sự giàu sang, hạn chế ảnh hưởng của nghịch cảnh, và khinh khi những thứ mà người đời khao khát có được. 

Một tâm trí vĩ đại thường coi khinh một khối tài sản vĩ đại, vì nó đề cao sự cân bằng vừa phải hơn là thừa thãi xa hoa. Bởi vừa phải thì hữu dụng và cần thiết trong cuộc sống, trong khi thừa thãi thường làm hại chủ thể (vì buông theo những nhu cầu và ham muốn) một cách vô độ. Cũng giống như bông lúa mà quá nặng sẽ làm gãy thân, chùm quả trĩu nặng sẽ kéo gãy cành, hay vật nuôi quá mắn đẻ thì hầu hết đàn con lại yếu và chết trước khi trưởng thành. Điều tương tự cũng sẽ xảy ra với tâm trí, khi nó được nuông chiều bởi giàu sang phú quý, nó sẽ dùng tài sản để hủy hoại không những người khác mà cả chính bản thân nó. 

Bạn nghĩ thử xem, có kẻ thù nào đối xử với một người tồi tệ được như sự thoải mái tiện nghi đối xử với anh ta? Những mong muốn của anh ta là không thể kiểm soát - đến mức điên khùng - và không thể tha thứ, trừ một điều duy nhất là thường thì chính anh ta phải chịu những hậu quả ấy mà thôi. Cũng không phải là không có lý do gì người đời lại thường chịu đựng những hậu quả ấy một cách mù quáng và mê loạn đến vậy.  

Vì mọi ham muốn mà vượt quá giới hạn của tự nhiên thì đều tiến đến vô hạn và không có điểm dừng. Tự nhiên có giới hạn của nó, nhưng những ham muốn rỗng tuếch và suy đồi thì không. Những thứ ta cần thì có thể được quyết định bởi tính hữu dụng, nhưng khi một người vượt qua nó, đâu mới là giới hạn được vạch ra đây?

Giờ đây, người đời ngập chìm trong lạc thú, trở nên phụ thuộc vào chúng đến nỗi họ không thể sống mà không có chúng. Thật bất hạnh cho họ, khi những thứ xa xỉ ngày trước giờ trở thành thiết yếu. Thay vì tận hưởng những tiện nghi ấy, họ trở thành nô lệ của chúng, và tệ hơn nữa, họ thậm chí còn tôn sùng chúng. Trong xã hội, họ không những tỏ ra vui thích trước những hành động đáng xấu hổ của mình, mà còn cổ vũ và cố lan rộng những hành động ấy ra. Khi những thói xấu trở thành một cách hành xử được chấp nhận, mọi khả năng chữa trị đều sẽ vô hiệu. 

 Tạm biệt!